Zeintzuk dira desintegrazio erradioaktibo mota ohikoenak?Nola babestu gaitezke ondoriozko erradiazioen ondorio kaltegarrietatik?
Nukleoak egonkortzeko askatzen dituen partikula edo uhin motaren arabera, erradiazio ionizatzaileak eragiten dituzten desintegrazio erradioaktibo mota desberdinak daude.Mota ohikoenak alfa partikulak, beta partikulak, gamma izpiak eta neutroiak dira.
Alfa erradiazioa
Alfa desintegrazioa (Infografia: A. Vargas/IAEA).
Alfa erradiazioan, desintegraziozko nukleoek karga positiboko partikula astunak askatzen dituzte egonkorragoak izateko.Partikula hauek ezin dira gure larruazalean sartu kalteak sortzeko eta, askotan, paper orri bakarra erabiliz gelditu daitezke.
Hala ere, alfa igortzen duten materialak arnastuz, janez edo edanez gorputzera sartzen badira, barne-ehunak zuzenean agerian utzi ditzakete eta, beraz, osasuna kaltetu dezakete.
Amerizio-241 alfa partikulen bidez desintegratzen den atomo baten adibidea da, eta mundu osoko ke detektagailuetan erabiltzen da.
Beta erradiazioa
Beta desintegrazioa (Infografia: A. Vargas/IAEA).
Beta erradiazioan, nukleoek partikula txikiagoak (elektroiak) askatzen dituzte, alfa partikulak baino sarkorragoak eta, adibidez, 1-2 zentimetro ur zeharkatu ditzakete, haien energiaren arabera.Oro har, milimetro gutxiko lodiera duen aluminiozko xafla batek beta erradiazioa geldi dezake.
Beta erradiazioa igortzen duten atomo ezegonkorren artean hidrogeno-3 (tritioa) eta karbono-14 dira.Tritioa erabiltzen da, besteak beste, larrialdi argietan, adibidez, ilunpetan irteerak markatzeko.Hau da, tritioaren beta-erradiazioak fosforo-materialak dirdira eragiten duelako erradiazioa elkarreraginean, elektrizitaterik gabe.Karbono-14 erabiltzen da, adibidez, iraganeko objektuak datatzeko.
Gamma izpiak
Gamma izpiak (Infografia: A. Vargas/IAEA).
Gamma izpiak, hainbat aplikazio dituztenak, minbiziaren tratamendua adibidez, erradiazio elektromagnetikoak dira, X izpien antzekoak.Gamma izpi batzuk giza gorputza zeharkatzen dituzte kalterik eragin gabe, eta beste batzuk gorputzak xurgatzen ditu eta kalteak eragin ditzakete.Gamma izpien intentsitatea arrisku txikiagoa duten mailetara murriztu daiteke hormigoizko edo berunezko horma lodiekin.Horregatik dira hain lodiak minbizia duten gaixoentzako ospitaleetako erradioterapia tratamendu geletako hormak.
Neutroiak
Erreaktore nuklear baten barruan dagoen fisio nuklearra neutroiek jasandako kate-erreakzio erradioaktibo baten adibidea da (Grafikoa: A. Vargas/IAEA).
Neutroiak partikula masibo samarrak dira, eta nukleoaren osagai nagusietako bat dira.Kargarik gabe daude eta, beraz, ez dute ionizaziorik sortzen zuzenean.Baina materiaren atomoekin duten elkarrekintza alfa-, beta-, gamma- edo X izpiak sor ditzake, eta gero ionizazioa eragiten dute.Neutroiak sarkortzen ari dira eta hormigoi, ur edo parafina masa lodiek bakarrik geldi dezakete.
Neutroiak hainbat modutan ekoitzi daitezke, adibidez, erreaktore nuklearretan edo izpi azeleratzaileetan energia handiko partikulek hasitako erreakzio nuklearretan.Neutroiek zeharka erradiazio ionizatzaileen iturri esanguratsua izan dezakete.
Argitalpenaren ordua: 2022-11-11